Η παρούσα μελέτη αφορά στην ανάπτυξη του επαγγελματικού περιγράμματος του «Διαπολιτισμικού μεσολαβητή.

I. Ορισμοί – πεδίο εφαρμογής
Ως διαπολιτισμικός μεσολαβητής (Η χρήση του αρσενικού γένους σε όρους όπως «διαμεσολαβητής» ή «ωφελούμενος», τόσο στον ενικό όσο και στον πληθυντικό αριθμό, επιλέγεται στο πλαίσιο του περιγράμματος αυτού χάριν οικονομίας του λόγου ως δηλωτική γραμματικής κατηγορίας (αρσενικό) και όχι κατηγορίας φύλου (άνδρας). Παρακαλούμε, ως εκ τούτου, τους αναγνώστες και αναγνώστριες να εκλαμβάνουν τους όρους αυτούς ως περιλαμβάνοντες τόσο το αρσενικό όσο και το θηλυκό φύλο, εκτός και αν ρητά δηλώνεται διαφορετικά.) ορίζεται ο επαγγελματίας που μεσολαβεί ανάμεσα σε άτομα ή/και ομάδες με διαφορετικές πολιτισμικές αντιλήψεις και πρακτικές προκειμένου να εξασφαλίσει τη μεταξύ τους ισότιμη επικοινωνία ή να απομακρύνει τυχόν γλωσσικά και πολιτισμικά εμπόδια που τη δυσχεραίνουν.

Στο πλαίσιο του παρόντος περιγράμματος χάριν οικονομίας του λόγου, τα μέρη ανάμεσα στα οποία καλείται να παρέχει τις υπηρεσίες του ο διαπολιτισμικός μεσολαβητής αφορούν κάθε φορά μία εκ των κατηγοριών του «Μέρους Α» και μία εκ των κατηγοριών του «Μέρους Β», όπως τα Μέρη Α και Β αναλύονται στην επόμενη παράγραφο. Σημειώνεται ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, η διαμεσολάβηση μπορεί να γίνεται και ανάμεσα σε κατηγορίες εντός του Μέρους Α (π.χ. ανάμεσα σε ομάδες μεταναστών ή προσφύγων).

Όπου «Μέρος Α» δύναται να νοείται μία από τις κάτωθι κατηγορίες:

1. Νόμιμα διαμένοντες πολίτες τρίτης χώρας (τα φυσικά πρόσωπα που δεν έχουν την ελληνική ιθαγένεια ούτε την ιθαγένεια άλλου κράτους – μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά την έννοια του άρθρου 20 παράγραφος 1 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης) ή οι νόμιμα διαμένοντες Ανιθαγενείς [τα φυσικά πρόσωπα που πληρούν τις προϋποθέσεις της Σύμβασης της Νέας Υόρκης του 1954 περί του καθεστώτος των ανιθαγενών, η οποία έχει κυρωθεί με το ν. 139/1975 (Α 176)], σύμφωνα με τις διατάξεις:
α) του ν. 4251/2014 «Κώδικας Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης και λοιπές διατάξεις»,

β) του ν. 4332/2015 «Τροποποίηση διατάξεων Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας− Τροποποίηση του Ν. 4521/2014 για την προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας στις οδηγίες του Ευρωπαϊκού
Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2011/98/ΕΕ σχετικά με την ενιαία διαδικασία υποβολής αίτησης για τη χορήγηση στους πολίτες τρίτων χωρών ενιαίας άδειας διαμονής και εργασίας στην επικράτεια κράτους−μέλους και σχετικά με κοινό σύνολο δικαιωμάτων για τους εργαζομένους από τρίτες χώρες που διαμένουν νομίμως σε κράτος−μέλος και 2014/36/ ΕΕ σχετικά με τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής πολιτών τρίτων χωρών με σκοπό την εποχιακή εργασία και άλλες διατάξεις»

γ) του ν. 4375/2016 «Οργάνωση και λειτουργία Υπηρεσίας Ασύλου, Αρχής Προσφυγών, Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης σύσταση Γενικής Γραμματείας Υποδοχής, προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2013/32/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου «σχετικά με τις κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας (αναδιατύπωση)» (L 180/29.6.2013), διατάξεις για την εργασία δικαιούχων διεθνούς προστασίας και άλλες διατάξεις.

2. Δικαιούχοι διεθνούς προστασίας: οι πολίτες τρίτης χώρας ή ανιθαγενείς στους οποίους έχει χορηγηθεί από την αρμόδια ελληνική αρχή καθεστώς πρόσφυγα ή δικαιούχου επικουρικής προστασίας, όπως ορίζονται στο άρθρο 1 του ν.4251/2014 «Κώδικας Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης και λοιπές διατάξεις».

3. Αιτούντες διεθνούς προστασίας και ασυνόδευτα ανήλικα, όπως ορίζονται στο άρθρο 34 του ν. 4375/2016 (βλ. σημείο 1.γ ανωτέρω).

4. Πολίτες τρίτης χώρας που δεν κατέχουν νομιμοποιητικά έγγραφα και οι οποίοι υπόκεινται σε διαδικασία επιστροφής, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.3907/2011 ή του ν.3386/2005, η οποία μπορεί να έχει ανασταλεί για πραγματικούς ή νομικούς λόγους.

5. Πολίτες της Ένωσης, δηλαδή πολίτες χωρών κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

6. Έλληνες πολίτες, με διαφορετικές πολιτισμικές ταυτότητες σε σχέση με τον κυρίαρχο αριθμητικά πληθυσμό της χώρας (π.χ. Ρομά).

Όπου «Μέρος Β» δύναται να νοείται ένα από τα κάτωθι:

1. Δημόσιος τομέας
   Κεντρική και Αποκεντρωμένη Διοίκηση δημοσίου τομέα, Αυτοδιοίκηση Α’ και Β’ βαθμού και γενικά δημόσιοι φορείς παροχής υπηρεσιών υγείας, ασφάλισης, εκπαίδευσης κ.λπ., που
   χρειάζονται τις υπηρεσίες του διαπολιτισμικού μεσολαβητή.
2. Φορείς
   Ιδιωτικοί και άλλοι φορείς, Διεθνείς Οργανισμοί που κάνουν χρήση των υπηρεσιών του διαπολιτισμικού μεσολαβητή.
3. Ιδιώτες, Τοπική Κοινωνία
   Ιδιώτες ή και ομάδες ιδιωτών που διαβιούν στη χώρα και χρειάζονται τις υπηρεσίες του διαπολιτισμικού μεσολαβητή, π.χ. διάφοροι επαγγελματίες, εργοδότες, ιδιοκτήτες σπιτιών προς ενοικίαση, σύλλογοι κ.λπ.

II. Αναγκαιότητα δημιουργίας επαγγελματικού περιγράμματος διαπολιτισμικού μεσολαβητή

Η διαπολιτισμική μεσολάβηση ενδέχεται να είναι απαραίτητη και αναγκαία για κάθε μία από τις κατηγορίες που αναφέρονται ως «Μέρος Α», σε συνάρτηση πάντα με το «Μέρος Β», ιδιαιτέρως δε για:

– Τους νεοεισερχόμενους μετανάστες, πρόσφυγες, καθώς τα νέα δεδομένα που άλλαξαν το μεταναστευτικό προφίλ της χώρας μας (εισροή μεταναστών από Ασία, Βόρειο και Υποσαχάριο Αφρική, προσφυγική κρίση) και η γεωγραφική της θέση ως εισόδου στο έδαφος της ΕΕ, έχουν αναμφισβήτητα δημιουργήσει νέες ανάγκες και προκλήσεις. Μία από τις ανάγκες που παρουσιάζεται σήμερα πιο επιτακτικά είναι η διαπολιτισμική μεσολάβηση ανάμεσα στους νεοεισερχόμενους μετανάστες, πρόσφυγες και τους φορείς της κοινωνίας υποδοχής που συναλλάσσονται με αυτούς. Η διαπολιτισμική μεσολάβηση μπορεί να καθίσταται επίσης απαραίτητη και μεταξύ νεοεισερχόμενων ομάδων μεταναστών/προσφύγων που προέρχονται από διαφορετικές περιοχές ή χώρες ή ανάμεσα σε νεοεισερχόμενους μετανάστες/πρόσφυγες και πολίτες της κοινωνίας υποδοχής (π.χ. ιδιοκτήτες σπιτιών, εργοδότες).

–Τους πολίτες Τρίτων Χωρών που διαμένουν χρόνια στην Ελλάδα και για τους οποίους είναι απαραίτητη η εξασφάλιση της ισότιμης επικοινωνίας π.χ. στη συναλλαγή τους με τις δημόσιες υπηρεσίες, κυρίως λόγω πολιτισμικών διαφορών και διαφορών στα συστήματα δημόσιας διοίκησης.

–Τους Έλληνες πολίτες που ανήκουν σε ομάδες με διαφορετικές πολιτισμικές αντιλήψεις και πρακτικές σε σχέση με την κυρίαρχη ομάδα.

Η διαπολιτισμική μεσολάβηση δεν ωφελεί μόνο τις κατηγορίες που υπάγονται στο «Μέρος Α», αλλά και τις κατηγορίες του «Μέρους Β», καθώς διευκολύνει, μέσω εξειδικευμένων επαγγελματιών, εξοικειωμένων με τον πολιτισμό και τη γλώσσα των δύο μερών, τον ισότιμο και εποικοδομητικό διάλογο, με στόχο την αλληλοκατανόηση, την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων και την αρμονική συνύπαρξη. Όπως φανερώνει ο όρος «μεσολάβηση», ο στόχος είναι να βοηθηθούν οι δύο πλευρές να κατανοήσουν καλύτερα η μία την άλλη, όχι μόνο σε επίπεδο λεκτικής επικοινωνίας, αλλά και σε επίπεδο νοοτροπίας, προκειμένου η επικοινωνία να είναι ουσιαστική και αποτελεσματική. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για συνθήκες και  επικοινωνιακές καταστάσεις που επηρεάζονται έντονα από το πολιτισμικό υπόβαθρο, όπως η συνύπαρξη και συστέγαση ομάδων με διαφορετικές πολιτισμικές αντιλήψεις και πρακτικές, η πρόσβαση στη φροντίδα της υγείας, την εκπαίδευση, η πρόσβαση σε διάφορες κοινωνικές υπηρεσίες, η πρόσβαση στη στέγαση, στην εργασία κ.λπ., σε υπηρεσίες δηλαδή που αφορούν πολιτισμικά διαφοροποιημένες καταστάσεις, αντιλήψεις και στάσεις.

Οι διαπολιτισμικοί μεσολαβητές γνωρίζουν καλά δύο ή και περισσότερα πολιτισμικά πλαίσια: μπορεί να είναι μετανάστες που έχουν ενταχθεί εδώ και χρόνια στην ελληνική κοινωνία και έχουν σχετική εκπαίδευση στη διαπολιτισμική μεσολάβηση ή κατάλληλα εκπαιδευμένοι στη διαπολιτισμική μεσολάβηση Έλληνες πολίτες που γνωρίζουν πολύ καλά μια άλλη γλώσσα και έναν άλλο πολιτισμό, λόγω καταγωγής ή λόγω σχετικής εκπαίδευσης.

Καθώς το έργο των διαπολιτισμικών μεσολαβητών είναι απαραίτητο σε διάφορους κλάδους (εργασία, υγεία, εκπαίδευση κ.λπ.) και υπηρεσίες όπως: νοσοκομεία, κέντρα υγείας, σχολεία, κέντρα υποδοχής προσφύγων, Δήμοι, Αποκεντρωμένες Διοικήσεις, φορείς κοινωνικής ασφάλισης, δικαστήρια κ.λπ., αλλά και στον ιδιωτικό τομέα (π.χ. πρόσβαση στη στέγαση, στην εργασία), οι διαπολιτισμικοί μεσολαβητές θα πρέπει να έχουν λάβει ειδική εκπαίδευση, ώστε να γνωρίζουν αφενός την ειδική ορολογία που είναι απαραίτητη στο περιβάλλον εργασίας τους (π.χ. βασική ιατρική ορολογία, νομοθεσία σχετικά με τις αιτήσεις ασύλου και τα είδη αδειών διαμονής, δικαιώματα ενοικιαστών και ιδιοκτητών κ.λπ.) αφετέρου τις διαδικασίες/πρακτικές που σχετίζονται με τον κλάδο απασχόλησής τους.

Παρόλο που διαπολιτισμικοί μεσολαβητές απασχολούνται τα τελευταία χρόνια κυρίως μέσω συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων, παρέχοντας τις υπηρεσίες τους κυρίως σε διάφορες
δημόσιες υπηρεσίες και δομές (π.χ. δομές φιλοξενίας προσφύγων), δεν υπάρχει στην Ελλάδα θεσμικό πλαίσιο που να καθορίζει θέματα σχετικά με το επάγγελμα του διαπολιτισμικού
μεσολαβητή. Θεσμοθετήθηκε ωστόσο, το συναφές επάγγελμα των «Διαμεσολαβητών Υγείας» (νόμος 4368/2016, άρθρο 61), οι οποίοι έχουν ως αποστολή την άρση των εμποδίων στην
πρόσβαση των ευπαθών (ευάλωτων και ειδικών) ομάδων του πληθυσμού στις υπηρεσίες υγείας. Επίσης, τηρούνται Μητρώα «διερμηνέων και διαμεσολαβητών», τόσο στην Υπηρεσία Ασύλου (ν.3907/2011) όσο και στην Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Απόφαση 15.1/1292/9-10-12), τα οποία θέτουν τις προϋποθέσεις για την εγγραφή τους σε αυτά, δεν προσδιορίζουν ωστόσο συγκεκριμένες λειτουργίες των εν λόγω επαγγελματιών.

Όσον αφορά τις απαραίτητες γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες που απαιτούνται για την ανταπόκριση στις λειτουργίες που καλούνται να επιτελέσουν οι διαπολιτισμικοί μεσολαβητές και
παρόλο που έχει υλοποιηθεί σειρά σεμιναρίων επιμόρφωσης διαπολιτισμικών μεσολαβητών, τόσο στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών 2007-2013 όσο και άλλων συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων, δεν υπάρχει ακόμα ένα θεσμικά αναγνωρισμένο σύνολο προσόντων – ένας τομέας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ή μετεκπαίδευσης ή ένα επαγγελματικό περίγραμμα σε εθνικό επίπεδο – το οποίο να καθορίζει (ή/και να παρέχει) ένα πλαίσιο ώστε όλοι οι διαπολιτισμικοί μεσολαβητές να έχουν τα ίδια βασικά προσόντα και χαρακτηριστικά που να τους ορίζουν ως ξεχωριστή επαγγελματική κατηγορία.

Δεδομένης της αυξανόμενης ροής μεταναστών και προσφύγων στη χώρα μας, οι οποίοι αποτελούν μία από τις σημαντικότερες κατηγορίες που χρήζουν διαπολιτισμικής μεσολάβησης, αλλά και λόγω του αρκετά μεγάλου αριθμού μόνιμα διαμενόντων μεταναστών, θεωρείται βέβαιη η αναμενόμενη αύξηση των δομών/υπηρεσιών, αλλά και γενικότερα των πολιτών που θα χρειαστούν τις υπηρεσίες διαπολιτισμικών μεσολαβητών.

Η ανάγκη για ανάπτυξη επαγγελματικού περιγράμματος καθίσταται απαραίτητη και επιτακτική, καθώς θα συνεισφέρει στην κάλυψη του θεσμικού κενού σχετικά με το επάγγελμα του
διαπολιτισμικού μεσολαβητή με τη δημιουργία ξεχωριστής επαγγελματικής κατηγορίας και θα δημιουργήσει τη βάση πάνω στην οποία θα στηριχθεί η επαγγελματική κατάρτιση και οι διαδικασίες πιστοποίησης των διαπολιτισμικών μεσολαβητών μέσω σχετικού προγράμματος.

Στο παρόν επαγγελματικό περίγραμμα τίθεται το πλαίσιο του επαγγέλματος (βασικές προϋποθέσεις ως προς τις λειτουργίες, τις εργασίες, τις γνώσεις, δεξιότητες/ικανότητες) και, παράλληλα, λαμβάνονται υπόψη οι διαβαθμίσεις στην παροχή διαπολιτισμικής μεσολάβησης, ούτως ώστε να αναγνωρίζονται και να συμπεριλαμβάνονται τόσο οι επαγγελματίες που πληρούν το μέγιστο των προϋποθέσεων και ανταποκρίνονται στο σύνολο των εργασιών, όσο και εκείνοι που δεν πληρούν όλες τις προϋποθέσεις, αλλά ανταποκρίνονται ωστόσο στην πλειονότητα των κύριων επαγγελματικών λειτουργιών. Συγκεκριμένα, στην ενότητα «ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ» του περιγράμματος εμφανίζονται Διαπολιτισμικοί Μεσολαβητές δύο επιπέδων (Α – «προχωρημένο», και Β- «βασικό»). Τα επίπεδα αυτά συνδέονται είτε με όλες (Α επίπεδο) είτε με κάποιες (Β επίπεδο) από τις λειτουργίες και εργασίες του επαγγελματικού περιγράμματος. Με τον τρόπο αυτό αφενός δεν αποκλείονται από το επάγγελμα άτομα που τυχόν έχουν μεγάλη εμπειρία, αλλά όχι τίτλους εκπαίδευσης αφετέρου δίνεται η δυνατότητα «αναβάθμισης» από το βασικό στο προχωρημένο επίπεδο, μέσω εκπαίδευσης.

Σημειώνεται επίσης ότι η αναφορά αυτή στα δύο επίπεδα αποτυπώνεται και στη Συγκεντρωτική Παρουσίαση των Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Ικανοτήτων του Περιγράμματος.

ΤΙΤΛΟΣ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ
Ως διαπολιτισμικός μεσολαβητής ορίζεται ο επαγγελματίας που μεσολαβεί ανάμεσα σε άτομα ή/και ομάδες με διαφορετικές πολιτισμικές αντιλήψεις και πρακτικές, προκειμένου να εξασφαλίσει τη μεταξύ τους ισότιμη επικοινωνία ή/και να απομακρύνει τυχόν γλωσσικά και πολιτισμικά εμπόδια που τη δυσχεραίνουν.

Σε περίπτωση που απασχολείται σε δημόσιες ή άλλες υπηρεσίες, ο διαπολιτισμικός μεσολαβητής υποστηρίζει τις υπηρεσίες που προσφέρει ο κάθε φορέας, αναλαμβάνοντας καθήκοντα
εξυπηρέτησης/καθοδήγησης του Μέρους Α, καθώς και καθήκοντα υποστήριξης στην αποτελεσματικότερη λειτουργία της υπηρεσίας. Παράλληλα, υποστηρίζει τις διαδικασίες ευαισθητοποίησης/ενημέρωσης των εργαζόμενων στην υπηρεσία, αλλά και της τοπικής κοινωνίας και τις διαδικασίες συγκρότησης και ανάπτυξης δικτύων και συνεργασιών για την
αποτελεσματικότερη διαπολιτισμική επικοινωνία και την κάλυψη των αναγκών των μεταναστών/προσφύγων.

Σε περίπτωση που παρέχει τις υπηρεσίες του σε μη δημόσιους φορείς ή σε ιδιώτες, ο διαπολιτισμικός μεσολαβητής ενημερώνει το Μέρος Α για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του και
του παρέχει πληροφορίες που αφορούν τη συγκεκριμένη συνδιαλλαγή. Παράλληλα, επεξηγεί στα δύο Μέρη πολιτισμικές πτυχές και οπτικές των ενδιαφερόμενων μερών, με στόχο την ισότιμη επικοινωνία, και τη διαχείριση και υπέρβαση τυχόν δυσκολιών κατά τη μεταξύ τους επικοινωνία. Μπορεί επίσης να παρέχει τις υπηρεσίες του σε μια κοινότητα/πληθυσμιακή ομάδα ή ανάμεσα σε κατηγορίες εντός του Μέρους Α, επεξηγώντας πολιτισμικές αντιλήψεις, νοοτροπίες και πρακτικές των ενδιαφερομένων μερών με στόχο τη διευκόλυνση της επικοινωνίας, τη διαχείριση και υπέρβαση τυχόν δυσκολιών κατά τη μεταξύ τους επαφή.

Όπως διαφαίνεται από την ανάλυση του επαγγελματικού περιγράμματος που ακολουθεί, η διευκόλυνση της γλωσσικής επικοινωνίας μέσω της μετάφρασης αποτελεί βασική και απαραίτητη
συνιστώσα για την επίτευξη του στόχου του διαπολιτισμικού μεσολαβητή να εξασφαλίσει την ισότιμη επικοινωνία ή να άρει τυχόν πολιτισμικά εμπόδια που τη δυσχεραίνουν. Επισημαίνεται
ωστόσο ότι στις περιπτώσεις που απαιτείται διαπιστευμένη μετάφραση ή διερμηνεία, ο διαπολιτισμικός μεσολαβητής δε δύναται να αντικαταστήσει τον επαγγελματία μεταφραστή ή διερμηνέα.